Сіз ешқашан өзіңізден «Неге махаббат қатынастарымда бұрынғы қателіктерімді қайталай беремін?» деп сұрап көрдіңіз бе? Бұл сұрақтың жауабы Байланыс теориясы мен тұлға типінің қызықты түйісуінен табылуы мүмкін.
Тұлғаңызды үйге ұқсатып көріңіз – оның іргетасы генетика мен ерте балалық шақтағы тәжірибелерден қаланады, ал бөлмелері сіздің ерекше қасиеттеріңіз бен қалауларыңызға қарай бейімделеді. Ал Байланыс стилі – осы үйдің кіреберіс есігі секілді; ол арқылы өзгелерге есік ашып, немесе кейде алыстата да аласыз.
Байланыс теориясы мен тұлға типі екі бөлек ұғым болғанымен, олар махаббат қатынастарында, әсіресе романтикалық жағынан, біздің мінез-құлықтарымыз бен қалауларымызды қалыптастыруда өзара астасады.
Бұл мақалада біз Байланыс теориясын және оның тұлғаға байланысын зерттейміз. Бұл екеуін түсіну – өз-өзіңізді жетілдіруге және сау қатынастар орнатуға апаратын жол. Оқыған соң, өзіңізді неге сондай екеніңізді жаңа қырынан көруіңіз мүмкін. Бәлкім, жаңа білімді өміріңізге тиімді пайдаланарсыз.
Байланыс теориясы дегеніміз не және Байланыс стилдері қандай?
1950 жылдары психолог Джон Боулби ұсынған Байланыс теориясы алғашқы күтушілерімізбен өткен бала кезіміздегі тәжірибелер жақын қарым-қатынастардағы күту, мінез-құлық және эмоциялық жауап беруіміздің негізін қалайтынын алға тартады. Ол алғаш қалыптасқан аналық не негізгі күтушімен байланысымыз өмір бойы, достықтан бастап махаббат қатынастарына дейін, өзгелермен қалай араласатынымызды айқындайды деген қорытындыға келген.
Мэри Эйнсворт – Боулбидің әріптесі және оның аспиранты Мэри Мэйн – осы теорияны ары қарай дамытып, Эйнсворттың әйгілі «Бөгде жағдай» эксперименттерін жүргізген. Бұл зерттеулерде сәбилердің аналары кетіп қалып, қайта оралғандағы реакциялары бақыланды. Осы бақылаулар нәтижесінде төрт түрлі байланыс стилі анықталды: оның бірі қауіпсіз, қалған үшеуі – тұрақсыз. Бұл стильдер сәбилердің аналарына қалай қатынас жасағанында анық көрінеді: бұл мінез-құлық үлгілері кейіннен ересек шақта және басқа қатынастарда да қайталанатыны анықталған:
- Қауіпсіз байланыс: Бұл стиль баланың әлемді еркін зерттеп, әрдайым қауіпсіз әрі жылы күтушіге қайтып оралуға болатынын сенімді сезінуінде анық байқалады. Ересек жаста, қауіпсіз байланысқа ие адамдар жақындыққа ыңғайлы қарайды, әрі тұрақты, сау романтикалық қарым-қатынас құра алады. Олар өзін де, өзгелерді де жағымды бағалайды және дербестік пен эмоциялық жақындықты тең ұстауда шебер.
- Мазасыз не мазасыз-бағдарлы байланыс: Бұл стиль күтушісінен ажыратылғанда қатты уайымдап, қайтып келгенде де ұзақ уақыт сабыр таба алмайтын балалардан көрінеді. Ересек кезіндегі адам жақындыққа қатты ұмтылып, тастап кетуден жиі қорқады. Махаббат қатынастарында бұл адамдар үнемі сенімсіздікпен өмір сүреді, әрдайым серігінің назарын, қолдауын іздейді.
- Бойын аулақ ұстайтын не терістеуші-аулақ байланыс: Кей балалар күтушіден бөлінгенде аса уайымдамайды, ол қайтып келгенде де оны көп елемейді. Бұл терістеуші-аулақ байланыс белгісі. Ересек кезде мұндай адамдар дербестік пен өзін-өзі жеткілікті сезінуді бағалайды, жақындыққа сенім арту қиын. Олар өзгелерге сенбеуі мүмкін және жақын қатынастардан немесе эмоциялық ашылудан қашқақтайды.
- Ұйымдаспаған не қорқынышты-аулақ байланыс: Бұл стильде мазасыз және аулақ болу ерекшеліктері аралас келеді. Әдетте балаға күтушінің қарауы аса тұрақсыз болғанда қалыптасады. Кейде бала қауіпсіздік табады, енді бірде – ауырсыну көреді (эмоциялық немесе физикалық). Сондықтан қорқынышты-аулақ адамдар жақын қарым-қатынасты қалап тұрса да, жақындықтан қорқады; бұл ішкі қайшылықтар мен мән-жайға қарай әрдайым өзгеретін әрекеттерге әкеледі.
Байланыс стилдері мен тұлға арасындағы байланыс
Ендеше байланыс стилдері мен тұлға теориясы арасындағы байланыс қайда жатыр?
Күтушімізбен ерте алған тәжірибелеріміз тұлғамыздың кейбір тұстарын қалыптастыруы мүмкін, бірақ сонымен бірге біздің туа біткен темпераментіміз қауіпсіз не тұрақсыз байланыс стилін қаншалықты оңай құра алатынымызға әсер етеді. Мысалы, табиғаты сақ немесе сезімтал (мүмкін, Интроверт не Сезімтал тұлға типі) бала күтушісі тұрақсыз болса, тұрақсыз байланыс типін жиі игере алады. Керісінше, ашық-жарқын (мысалы, Экстраверт) бала соған қарамай, күтушісі тұрақсыз болса да, қауіпсіз байланыс стилін тезірек қалыптастыруы мүмкін.
Айта кету керек, тұлғаның кей қырлары адам өмірінде өзгермейтін, тумысынан берілген қасиеттер. Мәселен, біз Интроверт немесе Экстраверт, Рационалды немесе Сезімталмыз ба, бұл негізінен тұрақты қала береді. Ал байланыс стилдері, керісінше, өмірлік тәжірибелерге көбірек тәуелді, сондықтан уақыт өте келе саналы не санасыз түрде өзгеруі мүмкін.
Негізгі түйін: Негізгі тұлғалық қасиеттер тұрақтырақ болуы мүмкін, бірақ өзіңізді тану және талпыныспен байланыс үлгілерін өзгертуге болады.
Байланыс стилдері мен тұлға қасиеттері
Енді басты сұраққа көшейік: 16 тұлға типінің әрқайсысында қай байланыс стилі жиі кездеседі?
Бәлкім көңіліңіз қалатын шығар, бірақ тұлға типі мен байланыс стилі арасында тура сәйкестік жоқ. Алайда байланыс стилдері мен тұлғалық қасиеттер арасынан қызықты байланыстарды байқауға болады.
Тұлға типіңізді білмесеңіз немесе қандай тұлғалық қасиеттеріңіз бар екеніне сенімсіз болсаңыз, біздің тегін тестімізді өтуге тамаша мүмкіндік.
Қауіпсіз байланыс
Қауіпсіз байланыс стилі өзін-өзі сенімді ұстау және эмоциялық тұрақтылық танытатын адамдарда көбірек кездеседі; бұл өзінің Нық тұлғалық қасиетімен өзара байланысты болуы мүмкін екенін білдіреді. Өзін-өзі сенімді ұстаушылар дербестік пен жақындық арасындағы тепе-теңдікті оңай игереді, бұл олардың тұрақты ішкі сенімділігімен байланысты болуы ықтимал.
Дәлел нақты болмаса да, зерттеулер қауіпсіз байланыс стилі мен Экстраверсия, Сезімтал қасиеттері арасында да өзара байланыс болуы мүмкіндігін алға тартады. Демек, сыртқа бағдарланған және эмоциялық қабылдауы жоғары адамдарда қауіпсіз байланыс стилін дамытуға бейімділік болуы ықтимал.
Мазасыз-бағдарлы байланыс
Мазасыз-бағдарлы байланыс стилі жалпы сенімділік төмен, эмоцияға аса сезімтал әрі басқалармен қарым-қатынасты басты орынға қоятындарда жиі байқалады. Мұндай ерекшеліктер аса Тебіренгіш және Сезімтал тұлғаларға тән.
Басқа қасиеттеріне қарамастан, Тебіренгіш типтерде эмоциялық ауытқулар мен өзінен күмәндану жиі болады. Сезімталдар эмоция мен қарым-қатынастағы үйлесімділікке басымдық береді; бұл олардың серігінің сезіміне, қарым-қатынасының тұрақтылығына ерекше алаңдауына себеп болуы мүмкін.
Біздің «Өзгелерге Сүйену» сауалнамасында біз «Сіз басқалардың өзіңізді қабылдамай тастағанынан қорқасыз ба?» деп сұраймыз. Бұл сұрақ нақты махаббат қатынасына қатысты болмаса да, бұл екі қасиеттің қарым-қатынастағы сенімсіздік сезіміне қалай әсер ететінін анық көрсетеді. Тебіренгіш тұлғалардың 87%-дан астамы және Сезімтал типтердің 82%-ы қабылданбаудан шынымен қорқатынын айтқан, ал Нық типтерде бұл көрсеткіш – 43%, ал Рационалды типтерде – 55%.
Көрнекі мысал ретінде төмендегі диаграммаларға назар салыңыз. Алдымен Стратегияға қарай топтастырылған деректер. Интроверт және Тебіренгіш Үздіксіз жетілдірушілер (келісім – 89%), Экстраверт және Тебіренгіш Әлеуметтік белсенділер (83%) көрсеткішін Интроверт және Нық Сенімді индивидуалистермен (46%) және Экстраверт, Нық Адамдармен шеберлері (37%) салыстырыңыз. Айырмашылық айқын: Тебіренгіш стратегиясы орташа есеппен Нық стратегиясынан 44 пайыз жоғары келісім көрсеткен.
Келесі диаграммада төрт түрлі Рөл бойынша келісім айырмашылығын көресіз. Analyst (бәрінде Рационалды қасиет бар) сұрақпен ең төмен келісім пайызына ие: 56%. Ал Diplomat тұлғалар (бәрі Сезімтал) – 82% келісімімен ең жоғарғы көрсеткішке жеткен. Айырмашылық – 26 балл.
Терістеуші-аулақ байланыс
Эмоциядан гөрі логикаға, өзара тәуелділіктен гөрі дербестікке мән беретін тұлғалар, егер ерте тәжірибелері осы табиғи тенденцияларын күшейтсе, терістеуші-аулақ байланыс стиліне бейім болуы мүмкін. Біздің деректер бұл байланыс стилі, Интроверттік пен Рационалды қасиеттер арасында берік байланыс барын көрсетеді.
Интроверттер өз қатынастарында жеке кеңістікті жоғары бағалайды, бұл кейде қарым-қатынастың талаптары күшейген кезде, олар шегініп кетуге бейім болатынын көрсетеді. Рационалды тұлғалар да тәуелсіздікке ұмтылады; олар көбіне өзін-өзі қамдауға мән береді, ал серігіне эмоциялық ашық болуға қиналады.
Біздің «Эмоциялық осалдық» сауалнамасында «Эмоциялық осалдығыңызды біреумен бөліскен соң, өзіңізді жиі жеңіл сезінесіз бе, әлде мазасызданасыз ба?» деп сұралады. Бұл сұрақ нақты махаббаттағы жақындық туралы емес, бірақ қай тұлғалар үшін эмоция жөнінде ашық сөйлесу аса ыңғайсыз екенін көрсетеді.
Интроверттердің шамамен 67%-ы біреуге ашылған соң мазасыздық сезімін байқаса, Экстраверттерде бұл көрсеткіш – 48%.
Рационалды қасиет бойынша алғанда, Рационалды типтердің 71%-дан астамы мазасыздықты сезінсе, Сезімтал типтерде бұл – 57% шамасында.
Қорқынышты-аулақ байланыс
Бұл байланыс стилі қарым-қатынасты нағыз тауқыметке айналдырады: қорқынышты-аулақ адам бір сәт жақындыққа ұмтылып, келесі сәт оған қарсыласып шығады. Мұндай құбылмалы сезімдер серігін шатастырып тастауы мүмкін. Кейде оларға қолдау қажет, басқа кезде – тыныштық. Бірде серігіне шынайы ашылса, екінші сәтте мүлде жабылып алады.
Өз-өзіне сенімсіздік пен эмоциялық ауытқуға бейімдігімен Тебіренгіш тұлғаларда бұл стиль жиі байқалады. Олардың ішкі арпалысы қатынаста итеріп-жақындату динамикасын тудырады, мұның түбінде – жақындықты қалау мен оны қалай қабылдауды білмеу, соның салдарынан қашқақтау жатыр.
Қызығы, мұндай тұрақсыздық әркімнің тұлғалық ерекшелігіне қарай әрқилы көрінеді. Экстраверттер мазасыздығын басу үшін байланыс іздейді, бірақ жағдай тым күрделі болғанда кері қашады. Интроверттер терең байланыс аңсайды, алайда оны ұстап тұруға қажет осалдықпен күреседі.
Рационалды мен Сезімтал қасиеттердің арақатынасы да бұл байланыс стилінің күрделілігіне әсер етеді. Сезімтал адамдар қарым-қатынас аясында эмоциялық нюанстарды жетік сезініп, жақындықты да, одан үрейленуді де күшейтуі мүмкін. Ал Рационалды типтер сезімін логика арқылы түсіндіруге тырысады, бұл оларды жақындықты қалаудан оны білдіруге дейінгі аралықта тұйықтауы мүмкін.
Ұмытпаңыз, бұл тұлғалық ерекшелік пен байланыс стиліне қатысты байқаулар – сырттай зерттеулерге, біздің деректерге негізделген статистикалық өзара байланыстар, тек қана болжамдар. Барлығы ақ-қара емес: Нық тұлғалардың кейбірі де тұрақсыз байланыс стиліне ие болуы мүмкін, ал көптеген Тебіренгіштердің қарым-қатынастары өте сау, қауіпсіз. Көп Рационалды типтер серігіне байыппен ашыла алады, ал Сезімтал тұлғалар арасында өз ойын ашық айтуға қиналатындары жеткілікті.
Яғни, тек тұлға ғана сіздің байланыс стиліңізді айқындамайды. Тұлға қасиетіңіз бен өмірлік тәжірибелердің байланысы қандай үлгілерге әкелетінін түсінсеңіз, өз қатынасыңызды егжей-тегжейлі түсіне аласыз. Бұл білімді өзін-өзі тануына бастамар ретінде пайдаланыңыз, бірақ диагноз ретінде қабылдамаңыз.
Менің байланыс стилім қандай?
Байланыс стилі мен тұлға арасындағы байланысты тереңірек зерттеуге көмектескіңіз келе ме? Егер иә, «Байланыс стилі» сауалнамасына қатысып, осы маңызды зерттеуге үлесіңізді қосыңыз.
Өзіңіз үшін байланыс стиліңізді анықтау – қатынастардағы мінез-құлық үлгілеріңізді зерттеудің тамаша бастамасы. Бірақ байланыс стилін қалай білуге болады?
Бақытымызға орай, бұл үшін сәл өз-өзіңізге үңілсеңіз жеткілікті. Төмендегі сұрақтарға көңіл бөліп, махаббат қатынастарындағы мінез-құлқыңызға зер салыңыз:
- Сіз қарым-қатынаста эмоциялық жақындыққа қаншалықты дайынсыз? Сезіміңізді оңай бөлісесіз бе, әлде көбіне ішіңізде сақтайсыз ба?
- Серігіңіз сізді тастап кете ме, сүйіспеншілігі жеткіліксіз бе деп уайымдайсыз ба? Тіпті қысқа уақытқа алыстағанда қалай қабылдайсыз?
- Басқаларға сүйену оңай ма, әлде бәрін өз бетіңізше істегенді жөн көресіз бе? Өзгелер сізге сенгенде қандай сезім туады?
- Серігіңізге эмоциялық қолдау қажет болғанда, көңіліңіз орнық па, әлде ыңғайсызданасыз ба?
- Қарым-қатынастағы даулы жағдайларды қалай шешесіз? Ашығын айтып, бетпе-бет шешкенді қоясыз ба, әлде сабырлы әрі сыпайы талқылауға көңіл бөлесіз бе? Әлде қиын мәселелерді мүлде айналып өтіп кетесіз бе: не жеке кеңістік арқылы, не басқаға тым жеңілдік жасап, серігіңізді ренжітпеуге тырысу арқылы?
Қосымша сұрақ: Тұлға типіңіз жоғарыдағы сұрақтарға берген жауабыңызды қалай әсер етеді?
Бұл сұрақтарға қатысты ресми диагностика жоқ, бірақ өз жауабыңызды жоғарыда сипатталған байланыс стильдерімен салыстырып көріңіз. Қайсысы сізге жақынырақ?
Толығырақ жауап алғыңыз келсе, The Attachment Project сайтындағы қысқа тесттен өтіп, өз байланыс стиліңізді анықтап көруге болады. Көпшілік адамның бір байланыс стиліне толық сай келмейтінін естен шығармаңыз: бірнеше стильдің белгілерін қатар көрсетуіңіз мүмкін. Мақсат – өзіңізді белгілеп қою емес, қарым-қатынастағы әрекетіңізді дұрыс түсіну.
Негізгі түйін: Өзін-өзі зерттеу – сіздің байланыс стиліңіз бен тұлға типіңізді және олардың қарым-қатынаста қалай әсер ететіндігін түсінудің кілті.
Байланыс стилін өзгертуге бола ма?
Жаңалық – тұрақсыз байланыс стилі терең қалыптасқанымен, мәңгі өзгермес деген сөз емес. Өзін танып, мақсат қойып, қолдаушы қатынастардың көмегіне (кейде терапияға) сүйенсеңіз, қауіпсіз байланысқа қол жеткізуге болады.
Бұл шынайы өмірде қалай көрінуі мүмкін? Әр адамда жауап әртүрлі болуы мүмкін (және ол, көбіне, кіммен қарым-қатынаста екеніңізге, мәдениетіңізге, өмірлік жағдайыңызға байланысты), бірақ тұлға теориясы бұл арада бағыт береді:
- Экстраверт тұлғалар қарым-қатынаста терең және шынайы әңгімені жиі бастауға өздерінің әлеуметтік энергиясын пайдалана алады. Осылайша, олар байланыстың үстіртінен аса алатын болады.
- Интроверт типтер ерекше, алаңсыз уақыттарды серігімен бірге өткізіп, ортақ кеңістікте сенім мен жақындықты дамытуға мүмкіндік жасай алады.
- Рационалды типтер өздерінің логикалық көзқарасы арқылы қарым-қатынас барысында жиі қайталанатын үлгілерді анықтап, бірге шешім іздеу стратегиясын жасап көре алады.
- Сезімтал тұлғалар табиғи эмоциялық интеллектін өзіне бұрып, өз сезімін мойындап, оларды ашық айтуға үйрене алады.
- Нық типтер өз сенімділігін пайдаланып, өзінің шекаралары мен қажеттіліктерін анық әрі жұмсақ айтып, серігін де соған шақыра алады.
- Тебіренгіш тұлғалар өз-өзіне қарайтын зеректігін пайдаланып, сезімдері мен уайымын ашық талқылап, серігімен бірге өзгере және қолдауды ала алады.
Ұмытпаңыз, өзгеріс – бір сәтте болатын оқиға емес, бұл – үдеріс. Тұрақсыз байланыс стиліндегі адамдарға қауіпсіз байланысқа көшу – өзіндік қорқыныш шекарасынан шығуды талап етеді. Бұл үшін уақыт, шыдам және өз-өзіне жанашырлық қажет. Тұлғалық ерекшелігіңізді түсінсеңіз, жеке өсуге сенімді қадам жасай аласыз. Сынсыз тұстарыңызды дер кезінде аңғарып, өз артықшылықтарыңызды пайдалана білесіз.
Қорытынды
Байланыс теориясы мен тұлға типі – өзімізді және қарым-қатынастарымызды түсінудің екі түрлі үлкен айнасы. Олар біздің кім екенімізді түгел қамтымаса да, екеуін де зерттеу – мінез-құлықтар мен қалауларға, жалпы өміріміздегі қарым-қатынастарға жаңа көзқараспен қарауға сеп болады.
Байланыс стилі мен тұлға қасиеттерін қатар танып, өзіңізді толықрақ танисыз. Бұл білім жеке дамуға зор ықпал етеді: қарым-қатынаста кездесетін қиындықтарды шешуге, сүйген адамыңыз бен жақындарыңызбен жылырақ байланыс орнатуға жол ашады. Қауіпсіз байланыста болыңыз не мазасыз, аулақ қимылдаңыз – ең бастысы, осы үлгілерді білу сізге өз махаббат қатынастарыңызды саналы түрде жақсартуға мүмкіндік береді.
Ал енді келесі қадам қандай? Мүмкін, осы ойларды серігіңізбен немесе сенетін досыңызбен бөлісесіз. Мүмкін, өз қарым-қатынасыңыздағы үлгілерге көбірек көңіл бөле бастайсыз. Не істеу қажет болса да, осы сериядағы келесі мақалалардан пайдалы ақпарат таба аласыз – онда тұлға мен байланыс туралы біліміңізді нақты махаббат қатынасында тиімді пайдалануды үйренесіз:
- Мазасыз-бағдарлы байланыс стиліндегі серігін қолдау: барлық тұлға типтері үшін нұсқаулық
- Терістеуші-аулақ байланысы бар серікті қолдау: тұлғаға негізделген кеңес
- Қорқынышты-аулақ байланысы бар серікті қолдау: тұлғаға негізделген кеңес
Есіңізде болсын: өзін-өзі тереңірек таныған сайын, тіпті кішкентай қадам жасағанның өзінде, бұл – даму жолындағы алға жылжу. Алдыңыздан тек табысты өзгерістер мен өзін-өзі тану ашылсын!
Қосымша оқу
- «Сені сүйемін» деудің түрлі жолдары: махаббат тілі мен тұлға типі
- Өзін жеткізе білу, жеке шекара және сүйіспеншілік: маңызды сәтте өз ойын айту
- Өзіңізге кедергі болу: әр тұлға типі үшін романтикалық байланысты тежейтін ішкі бөгеттер
- Романтиканы терең махаббатқа айналдыру: тұлға типіне қарай
- Біздің Premium Suite нұсқаулықтары мен тестілерінен жеке дамуды бастауға болады.