Tiếng Việt
Tình cảm

Lý thuyết gắn bó và loại hình tính cách: khám phá mối liên hệ

Traci Bình luận: 0
Bài viết này được dịch tự động bởi AI. Bản dịch có thể chứa lỗi hoặc cách diễn đạt không tự nhiên. Bản gốc tiếng Anh có sẵn tại đây.

Bạn đã bao giờ tự hỏi vì sao mình lặp lại những mô thức quen thuộc trong các mối quan hệ lãng mạn, dù rất nỗ lực để thay đổi hay chưa? Câu trả lời có thể nằm ở điểm giao thú vị giữa lý thuyết gắn bó và loại hình tính cách.

Hãy tưởng tượng tính cách của bạn như một ngôi nhà – nền móng được xây dựng từ di truyền và trải nghiệm thời thơ ấu, những căn phòng được định hình bởi nét riêng và sở thích cá nhân. Bây giờ, hãy hình dung phong cách gắn bó của bạn chính là cánh cửa trước của ngôi nhà ấy – đó là cách bạn chào đón người khác bước vào, hoặc đôi khi, giữ họ ở một khoảng cách nhất định.

Dù lý thuyết gắn bó và loại hình tính cách là hai khái niệm riêng biệt, chúng thường đan xen để tạo nên hành vi và sở thích của chúng ta trong các mối quan hệ – đặc biệt là ở khía cạnh tình cảm.

Trong bài viết này, chúng ta sẽ tìm hiểu về lý thuyết gắn bó cũng như mối liên hệ của nó với tính cách. Hiểu được cả hai có thể giúp bạn phát triển bản thân và xây dựng các mối quan hệ lành mạnh hơn. Đến cuối bài, có lẽ bạn sẽ có một góc nhìn mới về chính mình – và hy vọng, bạn sẽ biết vận dụng những nhận thức mới này để có lợi cho bản thân.

Lý thuyết gắn bó là gì và các dạng gắn bó gồm những gì?

Lần đầu được nhà tâm lý học John Bowlby đề xuất vào những năm 1950, lý thuyết gắn bó cho rằng những trải nghiệm ban đầu của ta với người chăm sóc đã đặt nền tảng cho các kỳ vọng, hành vi và phản ứng cảm xúc trong quan hệ thân mật suốt cả đời. Ông kết luận, mối liên kết mà ta hình thành với người chăm sóc chính thời thơ ấu ảnh hưởng sâu sắc đến cách ta tương tác với người khác, từ tình bạn đến quan hệ lãng mạn.

Mary Ainsworth, cộng sự của Bowlby, cùng học trò là Mary Main đã mở rộng lý thuyết này thông qua thí nghiệm nổi tiếng “Tình huống lạ” do Ainsworth thực hiện. Các nghiên cứu này quan sát phản ứng của trẻ sơ sinh khi tạm thời bị tách khỏi mẹ rồi đoàn tụ trở lại. Qua đó, các nhà nghiên cứu xác định bốn kiểu gắn bó, gồm một kiểu an toàn và ba kiểu không an toàn. Bốn kiểu gắn bó này miêu tả những mô thức hành vi khác biệt ở trẻ với mẹ - và những mô thức đó vẫn duy trì đến tuổi trưởng thành, ảnh hưởng lớn đến các mối quan hệ về sau:

  1. Gắn bó an toàn: Trẻ có kiểu gắn bó này tự tin khám phá thế giới, vì biết mình luôn có thể quay về bên người chăm sóc an toàn và yêu thương. Khi trưởng thành, người gắn bó an toàn thường cảm thấy thoải mái với sự thân mật, dễ dàng xây dựng và duy trì quan hệ lãng mạn khỏe mạnh, ổn định. Họ thường có cái nhìn tích cực về bản thân lẫn người khác, và biết cân bằng giữa độc lập và gắn bó cảm xúc.
  2. Gắn bó lo âu hoặc lo âu-ám ảnh: Hình dung một đứa trẻ cực kỳ lo lắng khi tách khỏi cha mẹ và rất khó bình tĩnh sau khi đoàn tụ. Khi lớn lên, người này có thể rất mong muốn được gần gũi nhưng cũng có xu hướng sợ bị bỏ rơi. Trong quan hệ yêu đương, người mang kiểu gắn bó lo âu-ám ảnh thường đấu tranh với cảm giác bất an và muốn được bạn đời trấn an, công nhận liên tục.
  3. Gắn bó tránh né hoặc tránh né-phớt lờ: Một số trẻ tỏ ra ít lo lắng khi xa cha mẹ và thậm chí tránh mặt khi họ quay lại. Đây là biểu hiện của gắn bó tránh né-phớt lờ từ sớm. Khi trưởng thành, những người này đề cao sự độc lập và tự chủ hơn là sự thân mật. Họ có thể khó tin tưởng người khác và thường né tránh quan hệ gần gũi hoặc bộc lộ cảm xúc sâu sắc.
  4. Gắn bó rối loạn hoặc tránh né-sợ hãi: Kiểu gắn bó này kết hợp đặc điểm của cả lo âu và tránh né. Nó thường phản ánh một tuổi thơ được chăm sóc vô cùng bấp bênh, khi thì mang đến sự an ủi, lúc lại gây đau đớn – về cả tinh thần lẫn thể xác. Vì vậy, người tránh né-sợ hãi có thể rất khao khát gần gũi nhưng lại sợ sự thân mật, dẫn tới những cảm xúc mâu thuẫn và hành vi khó đoán trong mối quan hệ lãng mạn.

Sự tương tác giữa phong cách gắn bó và tính cách

Vậy hai khái niệm này liên hệ với nhau thế nào?

Trải nghiệm ban đầu với người chăm sóc có thể ảnh hưởng đến một số phương diện của tính cách, nhưng khí chất bẩm sinh cũng tác động đến cách ta hình thành kiểu gắn bó an toàn hay không an toàn. Ví dụ, một đứa trẻ tự nhiên có xu hướng thận trọng hay nhạy cảm hơn (có thể là loại tính cách Hướng nội hoặc Cảm xúc) có thể dễ phát triển kiểu gắn bó bất an nếu cha mẹ chăm sóc thiếu ổn định. Ngược lại, trẻ có tính cách hướng ngoại (Hướng ngoại) có thể dẻo dai hơn trước sự thiếu ổn định, từ đó vẫn phát triển gắn bó an toàn dù chung hoàn cảnh.

Lưu ý, một số mặt của tính cách được cho là bẩm sinh và khá ổn định suốt các giai đoạn cuộc đời. Những nét cốt lõi như Hướng nội hay Hướng ngoại, Lý trí hay Cảm xúc... thường ít thay đổi. Ngược lại, phong cách gắn bó lại chịu ảnh hưởng nhiều từ trải nghiệm nên có thể biến đổi theo thời gian, dù vô tình hay cố ý.

Điểm mấu chốt: Trong khi những nét tính cách cốt lõi thường bền vững hơn, mô thức gắn bó lại có thể phát triển nhờ vào sự tự nhận thức và nỗ lực cải thiện bản thân.

Phong cách gắn bó và các nét tính cách

Tất cả những điều trên dẫn đến câu hỏi lớn: Mỗi kiểu tính cách trong số 16 loại tính cách sẽ phù hợp với phong cách gắn bó nào nhất?

Chúng tôi không muốn làm bạn thất vọng, nhưng sự thật là không có sự tương ứng một-một giữa phong cách gắn bó và loại hình tính cách cụ thể. Tuy nhiên, ta có thể thấy nhiều mối liên hệ thú vị giữa các phong cách gắn bó và nét tính cách.

Nếu bạn chưa biết mình thuộc loại tính cách nào hoặc không chắc về những đặc điểm nổi bật, đây là lúc tuyệt vời để thử bài trắc nghiệm tính cách miễn phí của chúng tôi.

Gắn bó an toàn

Kiểu gắn bó an toàn thường xuất hiện ở những người có sự tự tin và ổn định cảm xúc, cho thấy có mối liên hệ giữa phong cách này với nét tính cách Quyết đoán. Người tự tin thường dễ dàng cân bằng giữa độc lập và thân mật hơn, có lẽ nhờ sự vững vàng trong lòng tin vào bản thân.

Dù mối liên hệ này không tuyệt đối, các nghiên cứu cũng gợi ý sự liên quan giữa gắn bó an toàn, Hướng ngoại và nét Cảm xúc. Rất có thể những người hướng ra bên ngoài và nhạy cảm về cảm xúc sẽ dễ phát triển kiểu gắn bó an toàn hơn.

Gắn bó lo âu-ám ảnh

Kiểu lo âu-ám ảnh thường biểu lộ ở những cá nhân thiếu tự tin, nhạy cảm cảm xúc cao, và quá tập trung vào quan hệ cá nhân. Những xu hướng này gắn liền với cả nét Bồn chồn và Cảm xúc.

Bất kể sở hữu các nét khác ra sao, những người Bồn chồn thường trải qua nhiều biến động cảm xúc và nghi ngờ bản thân. Tương tự, người Cảm xúc ưu tiên cảm nhận, giữ hòa khí trong quan hệ - điều này có thể khiến họ càng lo lắng về cảm xúc và sự ổn định của tình yêu.

Trong khảo sát “Dựa dẫm vào người khác” của chúng tôi, có câu hỏi: “Bạn có thường sợ bị người khác từ chối không?” Dù không trực tiếp nhắc đến quan hệ yêu đương, câu trả lời lại minh họa rõ hai nét này ảnh hưởng thế nào đến cảm giác an toàn trong các mối quan hệ. Hơn 87% người Bồn chồn và 82% người Cảm xúc cho biết họ rất sợ bị từ chối, so với chỉ 43% ở nhóm Quyết đoán và 55% ở nhóm Lý trí.

Để dễ hình dung, hãy xem biểu đồ dưới đây. Đầu tiên là dữ liệu theo Chiến lược. So sánh nhóm Hướng nội, Bồn chồn Liên tục cải thiện (89% đồng thuận) và Hướng ngoại, Bồn chồn Gắn kết xã hội (83%) với Hướng nội, Quyết đoán Chủ nghĩa cá nhân tự tin (46%) và Hướng ngoại, Quyết đoán Kỹ năng đối nhân xử thế (37%). Sự chênh lệch thật ấn tượng, các nhóm Bồn chồn đồng thuận cao hơn nhóm Quyết đoán trung bình đến 44 điểm phần trăm.

Ở biểu đồ thứ hai, bạn sẽ thấy sự khác biệt giữa bốn Vai trò. Lưu ý Analyst (toàn bộ chia sẻ nét Lý trí) có mức đồng thuận thấp nhất, chỉ 56%. Trong khi đó, loại tính cách Diplomat (chung nét Cảm xúc) lại cao nhất – 82%, chênh lệch tới 26 điểm.

Gắn bó tránh né-phớt lờ

Những người đánh giá cao lý trí hơn cảm xúc, đề cao sự độc lập hơn phụ thuộc lẫn nhau có thể dễ phát triển phong cách này – nếu trải nghiệm thời nhỏ càng củng cố nhu cầu “tự bảo vệ bản thân”. Dữ liệu của chúng tôi cho thấy kiểu gắn bó này rất liên quan đến Hướng nội và nét Lý trí.

Người Hướng nội thường cần không gian riêng lớn trong tình yêu, nên đôi khi có xu hướng rút lui khi mối quan hệ trở nên quá căng thẳng. Nhóm Lý trí vốn đề cao sự độc lập, thường ưu tiên tự lực hơn là gắn bó, dễ bị tổn thương qua kết nối cảm xúc với bạn đời.

Khảo sát “Dễ tổn thương cảm xúc” của chúng tôi hỏi: “Ngay khi vừa chia sẻ điểm yếu với ai đó, bạn thường cảm thấy nhẹ nhõm hay lo lắng hơn?” Dù không hỏi trực tiếp về giao tiếp thân mật trong tình yêu, kết quả vẫn chỉ ra nhóm tính cách nào cảm thấy không thoải mái khi phải chia sẻ cảm xúc nhất.

Gần 67% người Hướng nội trả lời rằng họ lo lắng sau khi bộc lộ sự tổn thương, so với chỉ 48% người Hướng ngoại.

Xét về nét Lý trí, hơn 71% người Lý trí thấy lo lắng, so với chỉ hơn 57% người Cảm xúc.

Gắn bó tránh né-sợ hãi

Kiểu gắn bó này khiến mối quan hệ như trò tàu lượn cảm xúc: những người tránh né-sợ hãi liên tục dao động giữa mong muốn gần gũi và lại tránh xa. Bạn đời của họ thường cảm thấy hoang mang chẳng biết cần tạo khoảng cách hay lại tiến đến gần. Có thời điểm, người này khao khát được an ủi, lúc khác lại cần không gian cá nhân. Có lúc họ mở lòng, nhưng cũng sẵn sàng đóng cửa hoàn toàn với sự thân mật cảm xúc.

Với xu hướng mất tự tin, cảm xúc thất thường, người Bồn chồn dễ phát triển kiểu gắn bó này. Những xáo trộn nội tâm của họ thường thể hiện qua mô thức vừa kéo lại, vừa đẩy ra trong mối quan hệ – chính là mâu thuẫn cốt lõi của gắn bó tránh né-sợ hãi: vừa muốn thân mật, lại không biết cách tiếp cận, rốt cuộc lại tự đẩy mình rời xa.

Thú vị là, kiểu gắn bó bất an này bộc lộ khác nhau tùy nét tính cách của mỗi người. Người Hướng ngoại có thể tìm kiếm kết nối để dịu đi lo âu, rồi lại rút lui khi cảm xúc trở nên quá mạnh. Ngược lại, người Hướng nội có thể khao khát kết nối sâu sắc nhưng gặp khó khi phải đối diện với sự dễ tổn thương nhằm duy trì chúng.

Sự kết hợp giữa nét Lý trí và Cảm xúc càng khiến kiểu gắn bó này thêm phức tạp. Những ai thiên về Cảm xúc thường nhạy cảm với những đổi thay tiềm ẩn trong quan hệ, có thể đồng thời gia tăng ham muốn và nỗi sợ sự thân mật. Trong khi đó, người Lý trí lại có xu hướng lý trí hóa cảm xúc, tạo một khoảng cách giữa nhu cầu được gần gũi và khả năng bộc lộ điều đó.

Hãy nhớ, những khuynh hướng gắn bó liên quan tới tính cách được đề cập ở đây chỉ là các mối tương quan, dựa vào nghiên cứu và dữ liệu của chúng tôi. Không có chuyện hoàn toàn trắng – đen. Những loại tính cách Quyết đoán cũng có thể hình thành kiểu gắn bó bất an, và rất nhiều người Bồn chồn vẫn duy trì gắn bó an toàn lành mạnh. Ngoài ra, nhiều người Lý trí hoàn toàn có thể thoải mái bộc lộ sự dễ tổn thương trước bạn đời, và không ít người sở hữu nét Cảm xúc lại gặp khó khăn khi mở lòng với người mình yêu.

Tính cách không quyết định tuyệt đối phong cách gắn bó của bạn. Hiểu được vai trò của các nét tính cách, cũng như cách những yếu tố đó – kết hợp với trải nghiệm sống – hình thành kiểu gắn bó, sẽ giúp bạn có cái nhìn toàn diện hơn về mô thức quan hệ của chính mình. Hãy xem đây là điểm khởi đầu để phát triển bản thân, chứ không chỉ là tiêu chí đánh giá cứng nhắc.

Bạn có phong cách gắn bó nào?

Bạn muốn giúp chúng tôi tìm hiểu sâu hơn về mối liên hệ giữa phong cách gắn bó và tính cách? Hãy tham gia khảo sát “Phong cách gắn bó” của chúng tôi để góp phần mở rộng lĩnh vực nghiên cứu quan trọng này.

Tìm hiểu về phong cách gắn bó là cách khởi đầu lý tưởng để khám phá mô thức hành vi của bạn trong các mối quan hệ. Nhưng làm sao để nhận diện được mình thuộc kiểu gắn bó nào?

May mắn là bạn chỉ cần dành thời gian suy ngẫm về bản thân. Chúng tôi mời bạn tự hỏi những câu sau để bắt đầu nhận diện các mô thức tương tác trong chuyện tình cảm:

  1. Bạn cảm thấy thoải mái tới mức nào với sự thân mật cảm xúc trong quan hệ? Bạn có dễ dàng chia sẻ cảm xúc của mình, hay thường giữ kín trong lòng?
  2. Bạn có thường xuyên lo lắng về việc người yêu rời bỏ mình hay không đủ yêu mình? Bạn đối diện với những lần chia xa, dù rất ngắn, ra sao?
  3. Bạn có dễ dàng dựa vào người khác, hay thích tự lập hơn? Cảm xúc của bạn thế nào khi người khác cần dựa vào bạn?
  4. Bạn phản ứng ra sao khi người yêu cần được hỗ trợ về mặt cảm xúc? Bạn có cảm thấy thoải mái với điều đó, hay thấy bối rối, khó chịu?
  5. Bạn giải quyết xung đột trong quan hệ như thế nào? Bạn thích đối diện trực tiếp, tranh luận thẳng thắn hay trao đổi ôn hòa, tôn trọng? Hay bạn thường né tránh, rút lui, hoặc quá nhún nhường để tránh làm người yêu buồn?

Câu hỏi bổ sung: Tính cách của bạn ảnh hưởng thế nào đến từng phản ứng đối với những câu hỏi trên?

Dù không có thang đo chẩn đoán chính thức nào cho các câu hỏi này, chúng tôi khuyến khích bạn hãy tự suy ngẫm và so sánh với các phong cách gắn bó đã mô tả ở trên. Câu trả lời của bạn tương ứng với kiểu nào?

Nếu bạn muốn một đáp án cụ thể hơn, hãy truy cập The Attachment Project để làm bài kiểm tra ngắn, khám phá phong cách gắn bó phù hợp nhất với mình. Hãy nhớ rằng không phải ai cũng nằm gọn trong một kiểu gắn bó. Rất nhiều người có xu hướng thuộc về nhiều phong cách khác nhau. Mục tiêu không phải dán nhãn cho mình mà là để hiểu cách mình cư xử trong quan hệ.

Điểm mấu chốt: Sự tự nhận thức là yếu tố then chốt khi tìm hiểu phong cách gắn bó và loại hình tính cách của bạn, cũng như cách hai yếu tố này ảnh hưởng tới chuyện tình cảm của bạn.

Có thể thay đổi phong cách gắn bó?

Tin vui là dù kiểu gắn bó bất an có thể đã ăn sâu, nó không phải định mệnh không thể thay đổi. Với sự nhận thức về bản thân, nỗ lực và đặc biệt là sự hỗ trợ từ các mối quan hệ tích cực (cùng liệu pháp tâm lý nếu cần), bạn hoàn toàn có thể dịch chuyển về phía gắn bó an toàn.

Nó sẽ trông như thế nào trong đời thực? Câu trả lời thay đổi ở mỗi người (và thường phụ thuộc vào bạn đang ở cùng ai, vào văn hóa và hoàn cảnh sống), nhưng ta vẫn có thể dựa vào lý thuyết tính cách để tham khảo:

  • Những người Hướng ngoại có thể tận dụng năng lượng xã hội để chủ động trò chuyện sâu sắc, đều đặn với đối phương. Qua đó, họ dần thoải mái hơn khi gắn bó ở tầng sâu cảm xúc.
  • Những người Hướng nội nên dành thời gian riêng tư, tránh mọi xao nhãng cùng người mình yêu, qua đó xây dựng lòng tin trong không gian chung của tình cảm.
  • Những người Lý trí có thể vận dụng tư duy logic để nhận diện mô thức tương tác và lên chiến lược thực tế cùng bạn đời, giải quyết các vấn đề gắn bó.
  • Người Cảm xúc hãy thử hướng sự nhạy cảm, đồng cảm vốn có trở về chính mình, công nhận cảm xúc và biết diễn đạt suy nghĩ cá nhân nhiều hơn.
  • Loại Quyết đoán cần phát huy sự tự tin để trao đổi rõ ràng, tận tâm về nhu cầu và ranh giới; đồng thời khuyến khích đối phương làm tương tự.
  • Những người Bồn chồn nên dùng khả năng tự nhận thức để khai mở những cuộc trò chuyện thẳng thắn về cảm xúc, cùng nhau đề phòng các mô thức bất an và xây dựng mối quan hệ lành mạnh, vững chắc hơn.

Hãy nhớ, thay đổi là cả một quá trình chứ không phải khoảnh khắc nhất thời. Với những ai mang kiểu gắn bó bất an, hành trình hướng tới gắn bó an toàn đòi hỏi bạn phải bước rất xa vùng an toàn. Điều này cần thời gian, kiên nhẫn và sự bao dung với bản thân. Hiểu rõ xu hướng tính cách của mình sẽ giúp bạn chủ động bước vào hành trình phát triển cá nhân. Bạn sẽ nhận ra, bù đắp kịp thời cho những điểm yếu đồng thời phát huy tối đa thế mạnh vốn có.

Những điều cuối cùng

Lý thuyết gắn bó và loại hình tính cách là hai lăng kính khác biệt để chúng ta hiểu về mình và các mối quan hệ xung quanh. Dù chúng không thể lý giải mọi khía cạnh của con người, việc tìm hiểu cả hai sẽ mang lại những góc nhìn quý giá về hành vi, xu hướng và các mối gắn kết của chính bạn.

Khi hiểu được phong cách gắn bó song song với các nét tính cách, bạn nắm trong tay bức tranh toàn diện về bản thân. Kiến thức ấy là chất xúc tác mạnh mẽ, giúp bạn phát triển, vượt qua thử thách trong quan hệ và vun đắp những kết nối thỏa mãn với người thân yêu. Dù bạn thuộc kiểu gắn bó an toàn hay thường xuyên lo âu, tránh né, nhận diện các mô thức này đem lại cho bạn sức mạnh để chủ động và tích cực hơn trong chuyện tình cảm.

Vậy bước tiếp theo của bạn là gì? Có lẽ bạn sẽ muốn thảo luận những ý tưởng này với bạn đời hoặc người bạn tin cậy. Có thể bạn chỉ đơn giản bắt đầu chú ý hơn tới mô thức của chính mình trong các mối quan hệ. Dù lựa chọn gì, hãy đón đọc các bài tiếp theo trong loạt chủ đề này, nơi chúng tôi tập trung hướng dẫn bạn áp dụng hiểu biết về tính cách và phong cách gắn bó vào đời sống tình cảm:

Và hãy nhớ, mỗi bước tiến nhỏ trên con đường tự nhận thức đều là sự tiến bộ. Chúc bạn thật nhiều thành công trên hành trình trưởng thành và tìm hiểu chính mình!

Đọc thêm