Тұлға типі теориясын зерттеушілер өзге адамдардың тұлға түрін білуді аса қызығушылықпен қабылдайды. Бұл теория бізге бір-бірімізді тереңірек түсінуге көмектеседі және бұл кез келген әлеуметтік жағдайларда – жақын да, жай ғана таныстық деңгейінде де – үлкен пайда әкеле алады. Бұл адамның болмысын толығымен сипаттамаса да, оның ерекшеліктерін зерттеуге жақсы бастама бола алады. Бақытыңызға орай, сізде біздің тамаша тегін тұлға тестімізді қолдану мүмкіндігі бар!
Алайда кейде біреуден бұл тестті тапсыруын сұрау орынсыз немесе мүмкін емес болуы мүмкін. Сонда да адамның тұлға түрі туралы ойланасыз, оның сөздері мен қылықтарына мән беріп, болжам жасап көресіз. Міне, мен сіздің болжамыңызды келесі деңгейге көтеріп көмектесуге дайынмын – бұл туралы басқа мақалаларда да айтқанмын.
Бұл жолы біз теориямыздағы бесінші және соңғы тұлғалық сипаттар жұбын қарастырамыз: Нық және Тебіренгіш болмыс сипаттары. Мен бұл тұлға нұсқалары арасындағы маңызды айырмашылықтарды түсіндіріп, оларды шынайы өмірде қалай байқауға болатынын керемет зерттеу деректеріміз арқылы көрсетемін. Ендеше, бастайық!
Болмыс сипатындағы айырмашылық
Жалпы алғанда, Болмыс сипаттары – адамның өз-өзіне деген сенімі мен эмоциялық тұрақтылығының өлшемі. Тебіренгіш тұлғалар күмәншіл және сезімтал болып келсе, Нық тұлғалар бұған қарағанда анағұрлым сабырлы. Бұл маңызды, бірақ кең сипаттар, себебі Болмыс сипаттары нақты мінез-құлықтармен тығыз байланысты болғанымен, тұлғаның басқа сипаттары да үлкен әсер етеді. Сондықтан біреудің Болмыс сипаттарын болжау кезінде басқа сипаттарға емес, тек осы Болмысқа тікелей қатысты мінез-құлықтарға мән беруге тырысыңыз.
Біреудің Тебіренгіш пе, әлде Нық тұлға екенін болжау барысында есте ұстайтын негізгі жайт – Болмыс сипаттары көбіне эмоциялық әрі ішкі өңірде көрініс табады. Оларды көру үшін сыртқы белгілеріне назар аударуға үйрену керек. Мен екі дерек нүктесін таңдадым, олар Тебіренгіш пен Нық тұлғалар арасында айтарлықтай айырмашылық көрсетеді әрі шынайы өмірдегі мінез-құлықпен ұштасуы ықтимал. Алдымен келесі зерттеу сұрағынан бастайық.
«Басқалардың сіз туралы не ойлайтыны сізді алаңдата ма?»
Бұл сұрақ көп адамға таныс деп ойлаймыз, бірақ жалпы алғанда, Тебіренгіш тұлғалардың шамамен 81%-ы және Нық тұлғалардың 34%-ы келіседі. Дәл бірдей тұлға түріндегі адамдардың да өмірдегі тәжірибесі әртүрлі болуы мүмкін. Мысалы, Қолбасшы (ENTJ) тұлғаларын алайық – Нық Қолбасшылардың (ENTJ-A) небәрі 17%-ы бұл сұрақпен келіссе, Тебіренгіш Қолбасшылардың (ENTJ-T) 68%-ы келіседі.
Сол бір тұлға қасиетіне ие адамдар үшін Болмыс сипатындағы айырмашылықтар мінез-құлыққа қалай әсер ететінін есте ұстау керек. Мысалы, басқалардың пікірі туралы уайымдау Қолбасшы тұлғаларға тән батыл әрекеттерін қалай өзгертеді? Тебіренгіш Болмысы бар адам мақұлдау іздеп, достық ортада жағымды болуға тырысуы мүмкін – ұнағысы келеді, сондықтан сыпайы болады.
Алайда, басқалардың пікірі туралы уайымдау себебінен Тебіренгіш адамның эгосы осал болуы да мүмкін. Тиісінше, мұндай тұлға сын айтылса немесе біреу келіспесе, өзін қорғауға бейім немесе бейәдеп бола алады. Қоғамдық келіспеушілік көп жағдайда Тебіренгіш және ұрысқақ емес тұлғаларды (кейбір Интроверттерді, мысалы) іштей ренжітіп, үнсіздікте қалдырса, Тебіренгіш Қолбасшы ашуын сыртқа шығарып, қатты реакция көрсетуі мүмкін.
Сол сияқты, Тебіренгіш Қолбасшы басқалардың өзін қалай қабылдайтынына қатысты уайымын жұрт алдында көзге түсіп, назар ортасында болуға ұмтылу арқылы көрсетуі мүмкін. Мұндай уайым Интроверт сипатындағы көптеген тұлғалар үшін ұялшақтыққа алып келеді. Болмыс адамның өзге сипаттарын қалай көрсетуіне әсер ететін ерекше әрі күрделі жолдармен көрінетіндіктен, қандай да бір мінез-құлықты Тебіренгіш не Нық көрсеткіші ретінде нақты айту қиын. Бұл – тек сәйкес басқа сипаттарының контекстін білмей анықтау қиын мәселе.
Ендеше, жоғарыдағы зерттеу сұрағына сүйене отырып, біреудің Болмысын болжағыңыз келсе, әлеуметтік сенімсіздіктің дәрежесіне назар аударыңыз – бұл нақты бір әрекеттен гөрі көбірек белгі береді. Ол – адамның басқалардан оң пікір алуға қаншалықты ұмтылатынынан және жағымсыз қабылдандым деп ойлағанындағы реакциясынан байқалады. Әлеуметтік маңыз жоғары сәттер мен қарапайым жағдайлардағы мінез-құлқының айырмашылығына назар салыңыз. Егер адам өзін басқаларға ұнау үшін жиі басқаша ұстайтын болса, ол Тебіренгіш Болмысқа ие болуы мүмкін. Керісінше, егер ол басқаға ұнау үшін өзін өзгертпесе, онда ол басқалардың ойына көп уайымдамайды, Нық түрге жатады деген сөз.
Сол сияқты, біреу олардың ұнамайтынын естісе, реакциясы сізге көрсетуі мүмкін. Нық тұлға әлеуметтік теріс пікірлерге сабырлырақ қарайды. Жаралануы, ашулануы мүмкін, бірақ ұзақ уақыт бойы күйзеліске түспейді, тез ұмытып, мән бермеуі де мүмкін. Ал Тебіренгіш тұлға жағымсыз әсерге ұзақ бойы мән береді. Бұл көңіл-күй күйзелісі – достардан не әріптестерден сырттай байқалуы оңай нәрсе, сондықтан назар аударыңыз. Енді осы ойды келесі зерттеу сұрағымен жалғастырайық.
«Орташа күйзелісті оқиға сізге кері әсер етпеуі қиын ба?»
Бұл сұрақ Болмыстың сезімталдық жағына – сабырлылық пен тұрақсыздыққа қатысты. Тебіренгіш тұлғалардың шамамен 82%-ы келіссе, Нық тұлғалардың тек 33%-ы келіседі. Олар күйзеліс кезінде әрине жағымсыз эмоцияларды сезінуі мүмкін, бірақ Нық тұлғалар бұл сезімнен анағұрлым аз әсер алады. Тағдырдың соққысы бәріне қатты тиюі мүмкін, бірақ кейбіреулер үшін ол соққы аса ауыр не ұзақ болмауы мүмкін. Нық тұлғалар күйзеліске қарсы тәсілдерді жиі қолданатын болуы мүмкін, бірақ көбіне олар бастапқыда-ақ терең реакция бермейді, сондықтан сабырлы қалпын сақтау, тезірек қалпына келу және жағымсыздықсыз жалғастыру оларға оңайырақ.
Ал Тебіренгіш түрлер үшін орташа күйзеліс те екі еселі қиындық тудыруы мүмкін – олар тек бастапқы реакциядан ғана емес, кейінгі тепе-теңдікті қалпына келтіруден де көбірек зардап шегеді. Егер адам өмірдегі қиын сәттерге қатты реакция білдірсе, ол Тебіренгіш болуы мүмкін. Бұл нақты реакциямен емес, реакция күшімен белгілі болады. Ұдайы үрейленіп жүретін адам – Тебіренгішке тән белгі.
Бізде Тебіренгіш тұлғаларға өз Болмысын игеріп, оны артықшылыққа айналдыруға көмектесер арнайы анықтамалықтар топтамасы бар екенін білесіз бе? Көбірек біліңіз →
Күмәндану – Тебіренгішке тән тағы бір белгі. Бұл жоғарыдағы сұрақта тікелей айтылмаса да, күйзелістің көп кездесетін «теріс әсерлерінің» бірі – өз-өзіне күмән келтіру. Тебіренгіш тұлға күйзелісті бастан кешкенде, сенімін сақтау қиынға соғып, уақытша болса да сенімсіздік жетегімен кетуі ықтимал. Бұл әсіресе оқиға оның маңызды мақсатына кері әсер етсе, анық көрінеді. Ал Нық тұлғалар кедергіге тап болса да, өз-өзіне сенімін сақтап қалу жағынан күштірек болады.
Қиындықтан кейін адамның сенімді қалпына келтіру деңгейі – оның Тебіренгіш не Нық екенін анықтауға көмектесе алады. Егер адам өзі жасаған әрекеттер мен таңдауларына күмән келтіріп, алға жылжуға шабыт таппай қалса – ол Тебіренгіш болуы мүмкін. Керісінше, егер адам сәтсіздіктен кейін де сенімді және ортаға оңай бейімделсе, ол Ныққа жатады. Мұндай тұлғалар күрделі сәттерде де оптимизм мен сенімді сақтай біледі – оларда да күмән болады, бірақ ол өмір жолында кедергі емес, жай ғана жолаушы санатында жүреді.
Қорытынды
Ешбір жеке әрекет немесе жағдай адамның Болмыс сипаттарының дәлелі бола алмайды, бірақ тұлға түрінің жұмбақтарын тестсіз шешу кезінде әрбір бөлшек маңызды. Бірнеше мінез-құлық белгісін ұзақ уақыт бойы бақылап, тенденцияны байқауға болады. Ал біреудің тұлға түрін болжаған кезде, оны «жанды» болжай отырып, өзгеріске ашық болыңыз. Тіпті дұрыс болжағанның өзінде, адам – қайталанбас даралық. Тұлға түрі – тек бастама, ал адамның өзге жеке ерекшеліктерін тану – оның өзімен мейірімді, ізденгіш және құрметті қарым-қатынаста ғана жүзеге асады. Тек бақылау арқылы шынайы қарым-қатынастың орнын басу мүмкін емес.
Сөз соңында айтарым, біреудің Болмыс сипаттарын танып-білу – ерекше мүмкіндік. Мысалы, күйзеліс жағдайындағы Тебіренгіш тұлға сіздің жанашырлығыңыз бен қолдауыңызға риза болып, сізге жылы әрі тұрақты достық қолын созуы мүмкін. Сондай-ақ, өзін-өзі сенімді ұстайтын Нық тұлға сіздің өзіңіз болуға, алаңдамай қарым-қатынас құруыңызға мүмкіндік береді. Болмыс сипаттары эмоциялық тұрақтылықпен тығыз байланысты, әрі оларды түсіну – түрлі терең қарым-қатынастарға жол ашады. Сәтті болжаңыз!