Энэ цувралын эхний хэсэгт бид зохиомол дүр бүтээх, зохиол бичихэд зан чанарын төрлийн онол хэрхэн ашигтай талаар ярилцсан. Гэвч бодит амьдрал дээр энэ онолыг хэрхэн хэрэгжүүлэх бол? Зохиолчид дүр бүтээхдээ зан чанарын төрлийн онолыг хэрхэн уялдуулснаар дүрийг илүү бодит, үнэмшилтэй болгодгийг жишээн дээр тулгуурлан авч үзье.
Тууштай байдал
Зохиолч нь дүрийн зан чанарын төрлийг үргэлж санаж явснаар, дүрийнхээ ааш авирыг нэг мөр, өөрчлөлтгүй, үнэмшилтэй байлгаж чадна. Ингэснээр уншигчийг санаандгүй, эсвэл тохироогүй үйлдэлд бухимдуулах, төөрөлдүүлэхээс сэргийлнэ. Ингээд нэгэн жишээг авч үзье.
Жишээ: Дэниз Вашингтон ахлагч (Тогтворгүй Протагонист, ENFJ-T) үргэлж хэрэг дээр түрүүлж ордог хүн. Хүчний байгууллагад орсон өдрөөсөө хойш нэг ч удаа ухарсангүй. Өөрийгөө эрэгтэйчүүд давамгайлсан, цэнхэр далай мэт хүчний дунд хүлээн зөвшөөрүүлэхийг хүсдэг. Тэр ажлаа бахархалтайгаар хийж, хуучинсаг, залхсан сэтгэлгээг өшиглөж, хаалга өшиглөн ордог шигээ тасралтгүй урагшилдаг.
Тогтворгүй Протагонист төрлийн зан чанарын онолд үндэслэн энэ дүр ямар нөхцөлд хэрхэн аашлахыг зохиолч нь ойлгох боломжтой. Тэр зоригтой, ирээдүйн төлөө урагш тэмүүлдэг, идеалист, тайван байж чаддаггүй мөрөөдөгч. Дүрийн энэ шинж чанар, авирыг мэдсэнээр зохиолч нь хамтран ажиллагсадтайгаа зөрчилдөх, хайртай хүнтэйгээ маргалдах, гэр бүлдээ аюул тохиолдох, эсвэл хүүхэд нь чийдэн унагаах зэрэг аливаа нөхцөлд түүнийг яаж хандуулахыг шийдэхэд хялбар болдог. Энэ нь дүрийг зохиолын аль ч хэсэгт нэгэн жигд, үнэмшилтэй байлгахад чухал.
Заримдаа дүр нь өөрийн зан чанарын төрлөөс тэс өөр үйлдэл хийх шаардлагатай болдог. Тухай үед зохиолч заавал утга учрыг нь тайлбарлаж, шалтгааныг өгөх хэрэгтэй (энэхүү сэдвийг бид цувралын гуравдугаар хэсэгт дэлгэрэнгүй авч үзнэ).
Сэдэл
Дүрийн зан авирын үндэс болсон шинжүүдийг бодолцож бичсэнээр зохиолч дүрийн үйлдэл бүрт тулгуур суурь, утга агуулга оруулж, тархи сэтгэл болон өмнөх түүхтэй сайтар холбож чадна.
Жишээ: Арман (Тууштай Логикч, INTP-A) хаант улсын хэдэн газар хамаагүй тэнүүчилж, аавынхаа ур ухаанаас ч, ээжийнхээ дэргэд байх амар амгалангаас ч таашаал олж чаддаггүй байлаа. Эцэг эхийнх нь дургүйцэл Арманд огтхон ч хамаагүй. Шинийг нээх мэдрэмж, хаант улсын язгууртнуудаас хамгийн сайхан эрдэнэсийг “чөлөөлөх” сорил түүнийг үргэлж урагш хөтөлнө. Арман чинээлэг хүмүүсээс хулгай хийх нь буруу гэж үзээгүй, цаашлаад өөрөө бас баяжих ёстой гэсэн үндэслэлтэй явсан, бас шинэ содон схемүүдийг зохиохдоо үргэлж баясан инээмсэглэдэг байв.
Арман хуулийн өмнө, эцэг эхийнхээ хүсэл зоригийг тоохгүй байгаагийн шалтгаан нь юу вэ? Зүгээр л шунахай, сөрөг хүн болохоороо юу? Тэгэхгүй бололтой. Интуитив, Бодлоготой төрлийн хүний хувьд Арман өөрийн санаачлага, бүтээлч сэтгэлгээнд хориг тавих бүхий л зүйлд үндэслэл гаргаж, бусдын мэдрэмжинд төдийлөн шууд автдаггүйгээс бие даасан байдлаа эрхэмлэдэг. Тууштай Identity нь түүнд өөртөө итгэлтэй ч, амьдралын бүтэц дунд өндөр хүсэл эрмэлзэлгүй байхад нөлөөлнө—тэр хүссэнээ хүссэн цагтаа л хийнэ. Эрэлч шинж нь далд сониуч занг өдөөдөг тул дүрэм журам зөрчихөд ч саад болдоггүй. Арман – аятайхан хөгжилтэй этгээд ч, өөрийн гэсэн үзэл бодлоосоо огтхон ч ухрахгүй нэгэн юм.
Дүрүүдийн харилцан үйлчлэл
Янз бүрийн зан чанарын төрлүүд хоорондоо хэрхэн харилцдагийг мэдэж авснаар зохиолчид дүрүүдийг эерэг, сөрөг тал руу юу түлхэхийг, тухайн харилцаанаас ямар шинэ үйл явдал, үзэгдэл гарч болохыг төсөөлөхөд тусална.
Жишээ: Лука (Тогтворгүй Зуучлагч, INFP-T) санамсаргүй танилдаа улам ихээр санаа зовж байлаа. Уулын амралтын улирал дуусах дөхсөн цагаар нарийхан шовх хадтай цасны дээр скийн өргүүр гэнэт хөдөлгөөнгүй болж зогсох төдийд шаналж байтал, зэрэгцээ суугаа Америк залуу нь утас ч самнаагүй, нэг л хайхрамжгүй, аюул ёстой л тоохгүй байлаа. “Зүгээр ээ, доошоо шууд үсэрчихэж болно доо” гэж Америк залуу (Тууштай Бизнесмен, ESTP-A) англи хэлээр хэлээд, түүн дээр суунгаа сандлыг дүүжилж орхив. “Та ерөөсөө хөдөлж болохгүй шүү дээ. Дуустаа сууж бай, гуйж байна” гэж Лука өвдөлтөндөө эвлэрсэн, швейцарь аялгаар хэлж, Бернд дотуур байрандаа сууж байхсан гэж бодов. Америк нь гутлаа савлаж инээмсэглээд улам хүчтэй дүүжлэв. “Спокойно, найзаа, тайвшир даа...”
Лука шиг мэдрэмтгий, дотогшоо хүн дүрийг илүү зоригтой, үл тоомсорлогч Тууштай Бизнесмэн төрлийн хүнтэй харьцах үедээ яаж хандахыг ойлгох нь зохиолчийн шийдвэрт тусална. Лука бол үргэлж болзошгүй аюулд санаа зовдог, гэхдээ үргэлж эелдэг байхыг хичээдэг бол Америк эрэгтэй өөртөө итгэн, тухайн нөхцөл байдлыг өөрөөр харж, бусдын болгоомжлолыг төдийлөн тоодоггүй. Төрлийн онолд дүрүүдийн ийнхүү эсрэг байдал тодорхойлогдсон бол тухайн харилцаа бараг л өөрөө цаашаа бичигдэнэ гэдэгтэй адил.
Дотоод хариу үйлдэл
Дүрүүд аливаа үйл явдалд хэрхэн хандаж, юу мэдэрч байгааг шийдэхэд зан чанарын онолын “зан авирын газрын зураг” маш том тус болно. Энэ нь зохиолд тайлбар, дотоод сэтгэлийн урсгалыг илүү баялаг, бодит болгодог давуу талтай. Тухайлбал, ганцаардаж буй дунд насны бэлэвсэн эртэй холбогдсон жишээг авч үзье.
Жишээ: Кристофер (Тогтворгүй Архитектор, INTJ-T) баристагийн эелдэг, тоглоомтой харилцаанд яаж хандахаа үл ойлгов. Энэ нь зөвхөн ажлын шаардлагаар найр тавьж байгаа хэрэг үү, эсвэл тэр бүсгүй үнэхээр түүнд татагдсан юм болов уу? Энэ тухай зөвхөн өөрөө л бодож байгаа юм биш биз? Янз бүрийн их хэмжээний цайны мөнгө амсуулж үзсэн ч, эсвэл зүгээр өнгөрөөж үзсэн ч, тэр бүсгүй Кристоферт үргэлж онцгой анхаарал тавьдаг нь, хаа нэгтээ орхигдсон залуугийнх нь итгэл найдвар гэнэт сэргэх шалтгаан болдог байлаа. Өөрөөс нас залуухан эмэгтэйтэй болзох санаа түүнд эргэлзээ төрүүлдэг, өөрийгөө ийм хүсэлд автахыг зөвшөөрч чадах эсэх дээрээ толгойгоо гашилгана. Гэхдээ энэ бүх шаналалтай бодол нь нийгэмд гарч, өөртэйгөө мэтгэлцэх зориг түүнийг бий болгосонгүй. Тэр өглөөхөн баристатайгаа таарах яриа нь шинийг эрэлхийлсэн ч, захиалдаг кофе шигээ өдөр тутмынх байв.
Дотоод сэтгэлийн хариу үйлдлийг зангийн шинжээр тодорхойлох нь зохиолчид дүрийн төрлийг сонгоход хөнгөн болгоно. Мөн дүрийн сэтгэлзүй, дотоод авирыг зөв тодорхойлох боломжийг олгодог. Тогтворгүй Архитектор төрлийн хүн романтик хандлагатай, төсөөлөлтэй, хүсэл эрмэлзэл илбэг ч, аливааг шууд илэрхийлэхээс илүүтэйгээр өөрийгөө дотроос нь шүүн тунгаадаг. Тэд мэдрэмжээ ил тавихаасаа илүү рационал шүүлтүүрээр “шүүж” гаргадаг тул хайр дурлалын тухай түүхийг улам сонирхолтой, түгшүүртэй болгодог.
Өөрийн гэсэн байдал
Зохиолчид зарим талаар өөрийн зан чанарын нөлөөнд автсан байдаг тул, бичиж буй дүрүүдэд өөрийгөө сэмээрхэн шингээж, заримдаа өөрийн зан авираар будлиантуулах нь бий. Өөрөөс өөр хүн шиг сэтгэх нь тийм ч амар биш. Гэхдээ бусад зан чанарын төрлийг судалсан байвал зохиолч өөр өөрөөр сэтгэж, дүр болгоныг өөрийн өвөрмөц өнгө аяс, онцлогтой болгох боломжтой болно. Ингэснээр бүх дүр ижил автороос гарсан ч, хоорондоо ялгаатай, бие даасан болж чаддаг.
Жишээ: Зохиолч (Тогтворгүй Идэвхтэн, ENFP-T) цорын ганц хүүхдээ согтуу үедээ машин барьж, ослоор нас барсан хосын тухай харанхуйн роман бичиж байна. Зохиолч аавыг нь Тогтворгүй Логистикч (ISTJ-T) гэж шийдээд, энэ төрлийн хүн аймшигт эмгэнэлтэй хэрхэн зохицохыг сайтар судална. Өөрөө уй гашууд автвал ойр дотныхондоо нээлттэй хандахаар төржээ. Харин аавын дүр хүндлэлийг болиулахын тулд сэтгэл зоваосон зовлонгоо дотроо нууж, архинд гүн автаж, мэдрэмжээсээ зугтаахыг бичихээр шийднэ.
Өөрөөс тэс өөр, танил биш дүрийг бичихэд үнэмшилтэй байх нь хүндхэн, гэхдээ зан чанарын онол бол өөр хүний зүрх, оюун ухаан руу аялал хийх хөтөч шиг л хэрэг болно.
Эвтэйхэн урам зориг
Дүрийг зан чанарын төрлөөр тодорхойлж бичвэл, зохиолчийн бүтээлч төсөөлөлд “энэ хүн яаж амьдрах вэ?” гэсэн асуулт амархан урган гарч, шинэ сонирхолтой үйл явдлын санааг ундардаг. Дүрүүдийн хэв маяг, арга барил, бүр цаашлаад зорилгууд хүртэлх зөрөө, зохист нийцэл нь зан чанарын төрлөөрөө илүү тодорхоос гадна, дүрүүдийн харилцан үйлдлийн магадлалыг улам тодруулна. Гэвч энэ нь ердөө эхлэл бөгөөд зохиолчид дүрийнхээ авир, үйлдлийг хэрхэн бичих нь хувийн эрх чөлөөнд нь хэвээр үлдэнэ.
Жишээ: Туйлын эсрэг шинжтэй дүрүүд хоорондоо тэнцвэржиж, сайн хамтрагч болж хөгжих боломжтой. Гэхдээ ялгаатай төрлийн дүрүүд өсөж, ухаарч амжаагүй бол зөрчилдөн, өөрсдийнхөөрөө л зүтгэхийг илүүд үзнэ. Харин маш ойролцоо зан чанарын төрлийн дүрүүд хоорондоо сэтгэл санаа нэгтэй байж болно, эсвэл төстэй зан чанартай атал үзэл бодол, итгэл үнэмшил, хувь хүний хандлага дээр томоохон зөрчил гарч ч мэднэ.
Дүрүүдийн хоорондын холбоо, сөргөлдөөн зан чанарын онолоор зоригтой шалтгаанаар бүтээгдсэн бол зохиолчид илүү гүн гүнзгий сэтгэл, зөрчлийг ялгаж өгч чадна. Гэвч ийм онцлог, тууштай зан авиртай байна гээд заавал дүрсхийгээ урьдчилан тааварлахаар байх албагүй гэдгийг мартаж болохгүй — энэ тухай дараагийн хэсэгт танилцуулна.
Цааш унших
Манай зохиол бичгийн цувралын бусад хэсгүүдийг сонирхоорой:
Зохиол бичихэд зан чанарын онол I: дүрийг хувийн болгох нь
Зохиол бичихэд зан чанарын онол III: хил хязгаар, дүрэм зөрчих нь
Зохиол бичихэд зан чанарын онол IV: муугийн гүн утга – “муу талынхан”
Зохиол бичихэд зан чанарын онол V: уншигчийн зан чанарт зориулан бичих нь