In deel één van deze serie bespraken we waarom het gebruiken van persoonlijkheidstheorie handig kan zijn bij het creëren van fictieve personages, en zelfs bij het schrijfproces zelf. Maar hoe ziet dat er in de praktijk uit? Laten we eens nader bekijken hoe het verwerken van persoonlijkheidstheorie in de karakterontwikkeling personages geloofwaardiger en realistischer kan maken, met enkele voorbeelden.
Consistentie
Door rekening te houden met het persoonlijkheidstype van een personage kan een auteur zorgen voor redelijk consistent gedrag. Zo voorkomt men dat lezers in de war raken of zich ergeren aan schijnbaar grillige of niet-passende acties. Laten we beginnen met een voorbeeld.
Voorbeeld: Sergeant Denise Washington (een Turbulent Protagonist, ENFJ-T) was altijd als eerste door de deur bij een inval. Onverzettelijk sinds de dag dat ze bij het korps kwam, wilde ze zich bewijzen in die blauwe zee van mannelijkheid die soms dreigde haar te overspoelen. Ze deed haar werk met trots en zette haar beste beentje voor om vastberaden een bres te slaan in de verouderde, behoudende mentaliteit binnen het korps—net zo hard als ze bij een inval een deur intrapte.
Door te kijken naar het persoonlijkheidsmodel van een Turbulent Protagonist weet je hoe dit personage naar verwachting zal handelen in verschillende situaties. Ze is gedurfd, vooruitstrevend, idealistisch en rusteloos. Haar karaktereigenschappen helpen de auteur beslissen hoe ze zou reageren op een conflict met een collega, een ruzie met een geliefde, een sterfgeval in de familie, of zelfs op iets eenvoudigs als een kind dat een lamp omstoot. Zo blijft het gedrag van het personage consistent, ongeacht waar in het verhaal je bent.
Soms moet een personage toch iets doen wat niet bij zijn of haar persoonlijkheidstype past. In zulke gevallen moet een auteur daar altijd een reden voor geven of laten doorschemeren. (We komen hier in deel drie uitgebreider op terug.)
Motivatie
Door goed na te denken over karaktereigenschappen, kan een auteur zijn of haar personages overtuigende redenen geven voor hun gedrag, wat bovendien mooi aansluit bij hun achtergrondverhaal en persoonlijke details.
Voorbeeld: Arman (een Assertief Logicus, INTP-A) dwaalde door het kalifaat, zonder vreugde te vinden in het vak van zijn vader of tevredenheid aan de zijde van zijn moeder—en het kon hem weinig schelen dat zij daar niet blij mee waren. De kick van ontdekking lokte hem telkens weer, net als de uitdaging om de mooiste edelstenen te stelen van de adel van het rijk. Arman zag het probleem niet van rijkdommen stelen van de rijken, noch waarom hij er zelf niet rijk van zou mogen worden, en hij zat altijd vrolijk achter nieuwe en slimme listen aan.
Waarom ligt Arman niet wakker van de wet en de wensen van zijn ouders? Is hij gewoon een gretige etterbak? Dat valt wel mee. Als Intuïtief, Rationeel type redeneert hij zich overal omheen wat zijn inspiratie remt, en hij is graag onafhankelijk, mede omdat hij zich wat afsluit van andermans gevoelens. Zijn Assertieve Identiteit maakt hem zelfverzekerd, maar niet erg ambitieus in levensstructuur—hij doet wat hij wil, wanneer hij het wil. Het Zoekende karaktereigenschap voedt zijn nieuwsgierigheid en maakt dat hij zich prima voelt bij het overtreden van regels. Hij is een innemende schavuit, maar heeft geen spijt van zijn egocentrische houding.
Samenspel tussen personages
Begrijpen hoe verschillende persoonlijkheidstypen op elkaar reageren, helpt auteurs om inzicht te krijgen in hoe hun personages positief of negatief met elkaar kunnen omgaan. Dit biedt ideeën voor de plot en zorgt voor levendige scènes.
Voorbeeld: Luca (een Turbulent Bemiddelaar, INFP-T) maakte zich steeds meer zorgen over zijn toevallige metgezel. Het was al erg genoeg dat hun stoeltjeslift zomaar stil hing boven scherpe rotsen die dreigend uit de laatste sneeuw van het seizoen omhoog staken, maar de Amerikaan naast hem leek net zo nonchalant als onverzorgd. “Man, ik denk dat we gewoon kunnen springen,” zei de Amerikaan (een Assertief Ondernemer, ESTP-A), terwijl hij naar voren boog en hun gezamenlijke zitje liet slingeren. “Wil je alsjeblieft stoppen met bewegen? Laten we gewoon wachten, alsjeblieft,” zei Luca met een pijnlijke, Zwitserse tongval in zijn Engels, al wenste hij dat hij in zijn atelier in Bern was gebleven. De Amerikaan lachte alleen maar, zwaaide vrolijk met zijn benen en liet de stoel nog harder heen en weer gaan. “Bro! Ontspan, bro…”
Omdat Luca een gevoelig, teruggetrokken type is, weet de auteur hoe hij zou reageren op het brutale en onbezorgde type als een Assertief Ondernemer. Luca is doodsbang voor alles wat mis zou kunnen gaan, maar blijft beleefd; de Amerikaan vertrouwt volledig op zijn eigen inschatting van het risico en denkt niet aan de zorgen van anderen over mogelijke problemen. Met een goed gevoel voor deze sterke tegenstellingen, zoals persoonlijkheidstheorie ze beschrijft, komen de dialogen en interacties bijna vanzelf.
Interne reacties
Het is veel eenvoudiger om te beslissen hoe personages zich voelen bij bepaalde gebeurtenissen wanneer je de gedragsroutekaart van de persoonlijkheidstheorie volgt. Dat helpt de auteur om gevoelens en gedachten tot leven te brengen. Dit is erg handig voor expositie en interne monologen. Neem bijvoorbeeld een verhaal over een middelbare weduwnaar die zijn eenzaamheid moe is en probeert dat te doorbreken.
Voorbeeld: Christopher (een Turbulent Architect, INTJ-T) wist niet hoe hij moest omgaan met het geflirt van de barista. Was het puur professioneel, of vond ze hem echt aantrekkelijk? Verzond hij haar belangstelling misschien zelf? Hij had geëxperimenteerd met fooi geven en helemaal geen fooi geven, maar ze gaf hem altijd die speciale aandacht die zijn lang weggezakte, jongensachtige hoop weer aanwakkerde. Alleen, het idee om met een jongere vrouw te daten stemde hem tot nadenken, en hij vroeg zich af of hij zichzelf ooit toestemming kon geven er iets mee te doen. Natuurlijk leverden al zijn gepieker en getwijfel hem geen greintje sociale durf op, en het gesprek dat hij die ochtend met haar had, was net zo alledaags als zijn koffie.
Door de door eigenschappen aangedreven interne processen te begrijpen, kan de auteur bewust het juiste persoonlijkheidstype voor het personage kiezen en daarmee diens binnenwereld realistisch en gelaagd beschrijven. Een Turbulent Architect past goed bij deze weduwnaar: ondanks zijn levendige fantasie en vurige verlangens is dit type vaak terughoudend in het daadwerkelijk ondernemen van actie. Gevoelens worden gefilterd door de ratio in plaats van dat ze direct worden geuit—een eigenschap die romantiek tot een spannend en ingewikkeld onderwerp maakt.
Autonomie
Fictieschrijvers laten zich vanzelfsprekend deels leiden door hun eigen persoonlijkheidstype, waardoor ze soms onbewust hun eigen karaktertrekken op hun personages projecteren. Het is lastig om je écht in te leven in iemand die heel anders is dan jijzelf, maar met inzicht in andere persoonlijkheidstypes lukt dat beter. Het helpt bovendien om personages onderling onderscheidend te maken, ook al komen ze allemaal uit het hoofd van dezelfde schrijver.
Voorbeeld: De auteur (een Turbulent Campagnevoerder, ENFP-T) schrijft een donker verhaal over een stel uit de voorstad dat moet omgaan met het verlies van hun enige kind—een tiener die omkwam bij een auto-ongeluk, veroorzaakt door rijden onder invloed. De auteur besluit dat de vader een Turbulent Logisticus (ISTJ-T) is en verdiept zich in hoe dat type met zo’n trauma zou omgaan. Zelf zou de auteur in tijden van rouw steun zoeken bij naasten, maar hij ziet in dat de vader waarschijnlijk zijn pijn opkropt en besluit daarom te schrijven over diens afglijden in alcoholisme om zijn emoties te ontlopen.
Het is niet eenvoudig om overtuigend te schrijven over personages die heel anders zijn dan jij, maar persoonlijkheidstheorie is als een gids door het vreemde landschap van iemand anders’ hart en geest.
Flexibele inspiratie
Wanneer personages een helder persoonlijkheidstype hebben, kunnen auteurs zich makkelijker voorstellen hoe ze zouden leven—dat inspireert tot sterke plotideeën. Conflicten of harmonie tussen stijlen, methodes en zelfs langetermijndoelen van personages worden duidelijker als ze een stevig persoonlijkheidsprofiel hebben. De verwachte interacties tussen bepaalde types kunnen een mooi startpunt zijn, maar auteurs hebben natuurlijk altijd de vrijheid om zelf te bepalen hoe hun personages handelen.
Voorbeeld: Personages met compleet tegengestelde types kunnen een band opbouwen omdat hun tegenstrijdige eigenschappen elkaar juist aanvullen, waardoor ze samen een geweldig team worden. Aan de andere kant kunnen diezelfde types elkaar juist niet uitstaan, simpelweg omdat ze nog niet volwassen genoeg zijn om het nut van samenwerken te zien boven hun eigen gelijk. Tegelijk kunnen personages met vrijwel hetzelfde type volledig in harmonie zijn als geestverwanten, maar het kan ook zijn dat ze botsen op cultuur, overtuigingen of persoonlijke motivatie—ondanks hun ogenschijnlijk gelijke karakter.
Of de persoonlijkheden van personages nu de aanleiding zijn tot een hechte band of juist een conflict, auteurs kunnen veel meer diepgang bereiken als de motieven voortkomen uit persoonlijkheidstheorie. Natuurlijk: zelfs met diepgaande en consistente personages hoeven verhalen nooit voorspelbaar te worden—en dat is het onderwerp van het volgende deel in deze serie.
Verder lezen
Bekijk ook de andere delen uit onze serie over fictie schrijven:
Persoonlijkheidstheorie in fictie schrijven I: personages persoonlijk maken
Persoonlijkheidstheorie in fictie schrijven III: grenzen en regels doorbreken
Persoonlijkheidstheorie in fictie schrijven IV: de diepten van het kwaad – “slechteriken”
Persoonlijkheidstheorie in fictie schrijven VI: het publiek verbreden