ამ სერიის პირველ ნაწილში ვისაუბრეთ, რატომ შეიძლება იყოს პერსონაჟების ტიპების თეორიის გამოყენება სასარგებლო როგორც გამოგონილი პერსონაჟების შექმნისთვის, ასევე ზოგადად წერაში. მაგრამ პრაქტიკაში ეს რას ნიშნავს? მოდით, დავაკვირდეთ, როგორ შეიძლება პერსონაჟის ტიპების თეორიის ჩართვა პერსონაჟების განვითარებაში და როგორ ხდის ეს პერსონაჟებს უფრო დამაჯერებლებსა და რეალისტურებს — მაგალითების ჩათვლით.
თანმიმდევრულობა
თუ ავტორი მუდმივად გახსენებს პერსონაჟის ტიპს, შეუძლია შექმნას შედარებით თანმიმდევრული ქცევა და თავიდან აიცილოს ის, რომ მკითხველს პერსონაჟის საქციელი არ ეჩვენოს არამართებულად ან დამაბნეველად. დავიწყოთ მაგალითით.
მაგალითი: სერჟანტი დენის ვაშინგტონი (მღელვარე პროტაგონისტი, ENFJ-T) ყოველთვის პირველი იყო, ვინც შემოდიოდა კარში ოპერაციაზე. შეუდრეკელი იმ დღიდან, რაც პოლიციაში შევიდა, სურდა, საკუთარი თავი დაემტკიცებინა იმ ლურჯი ანდაგანების ზღვაში, რომელიც ხანდახან გრძნობდა, რომ შეიძლებოდა დაეხრჩო კიდეც. იგი ამაყად ასრულებდა სამუშაოს, ყოველთვის მაღალი პასუხიმგებლობით წინ წასულ ნაბიჯს დგამდა, რათა დეპარტამენტის დაღლილ, ძველმოდურ მიდგომას ისეთი მონდომებით წყვეტდა, როგორც რეიდისას კარს ამტვრევდა.
მღელვარე პროტაგონისტის ტიპის თეორიის მოდელზე დაყრდნობით, ავტორი უკეთ ესმიან, რა სიტუაციებში როგორი შეიძლება იყოს მისი ქცევა. ის თამამი, მომავლისკენ მიმართული, იდეალისტი და მოუსვენარია. მისი დახასიათების ხარისხი ავტორს ეხმარება, გადაწყვიტოს, როგორ მოიქცეოდა ის სამსახურის კოლეგასთან კონფლიქტში, სიყვარულის კამათში, ოჯახურ ტრაგედიაში ან თუნდაც მაშინ, როცა ბავშვი შემთხვევით ლამპას დაამსხვრევს. ეს უზრუნველყოფს პერსონაჟის სიმყარეს, რომელი სიტუაციაც უნდა იყოს აღწერილი.
ხანდახან, პერსონაჟს სჭირდება ისეთი ქმედების ჩადენა, რომელიც ტიპისთვის არ იქნებოდა დამახასიათებელი. ასეთ შემთხვევაში, ავტორს აუცილებლად უნდა ჰქონდეს მიზეზი და ეს მკითხველისთვის გასაგებად უნდა აჩვენოს. (ამ თემას დეტალურად მესამე ნაწილში განვიხილავთ.)
მოტივაცია
ტიპზე დაფუძნებული ქცევის გათვალისწინება ავტორებს ეხმარება, პერსონაჟებს მისცენ მოფიქრებული მოტივები და ეს კარგად ერწყმება პერსონაჟის წარსულ ისტორიასა და მის პირადულ დეტალებს.
მაგალითი: არმანი (თავდაჯერებული ლოგიკოსი, INTP-A) მიჰყვებოდა ხან ადგილს, ხან დროს ხალიფატში, ვერ პოულობდა ბედნიერებას მამის ხელობაში ან სიმშვიდეს დედის გვერდით — და ნაკლებად აინტერესებდა მათი უკმაყოფილება. აღმოჩენის მღელვარება მუდამ წინ მიუძღვებოდა, ისევე, როგორც გამოწვევა — განეთავისუფლებინა საუკეთესო ქვების კოლექცია ღირსეული მამულებიდან. არმანი ვერ ხედავდა არაფერში დანაშაულს მდიდრებიდან ქურდობაში და არც იმის მიზეზი ჰქონდა, რატომ არ უნდა გამდიდრებულიყო ამ გზით, ამიტომ სულ ახალსა და ჭკვიანურ გეგმებს მოყვებოდა ღიმილით.
რატომ არ ადარდებს არმანს კანონი და მშობლების აზრი? ნუთუ უბრალოდ ჭარბად ეგოისტია? შეიძლება არც ისეა. როგორც ინტუიტიური და მოაზროვნე ტიპი, იგი ყველაფერს რაც მის შთაგონებას ზღუდავს, მარტივად ახდენს რაციონალიზაციას და დამოუკიდებლად აზროვნება ურჩევნია, რადგან იმ დონეზე იზოლირებულია სხვათა ემოციებისგან. მისი თავდაჯერებული იდენტობა მას თავდაჯერებულს და, ამავდროულად, ცხოვრების სტრუქტურაში უშფოთველს აქცევს — აკეთებს იმას, რაც უნდა, როცა უნდა. მაძიებელი პიროვნული თვისება ანთებულ ინტერესსა და წესების უგულებელყოფაში კომფორტს აძლევს. ის გულღია ავანტიურისტია, თუმცა საკმაოდ ეგოისტიც.
პერსონაჟების ურთიერთქმედება
სხვადასხვა ტიპის პერსონაჟების ურთიერთქმედების გაგება ავტორებს ეხმარება, ინახონ საინტერესო იდეები, თუ როგორ შეიძლება დადებითი ან ნეგატიური ინტერაქცია პერსონაჟებს შორის, რაც შემოქმედებითად წარმართავს სიუჟეტებს და სცენებს.
მაგალითი: ლუკა (მღელვარე მედიატორი, INFP-T) სულ უფრო ნერვიულობდა თავის შემთხვევით მეგზურებზე. ჯერ ის იყო უსიამოვნო, რომ მათი საბაგირო მოულოდნელად გაჩერდა გვიანი სეზონის თოვლში შიშველი კლდეების ზევით, მაგრამ ახლო ამერიკელი ასევე ისეთივე დაუდევარი ჩანდა, როგორც მოუწესრიგებელი. „ჰეი, მგონი უბრალოდ ჩავხტეთ,“ თქვა ამერიკელმა (თავდაჯერებული მეწარმე, ESTP-A), სკამის ღერძიზე გადაიწია და ორხევაც დაიწყო. „გთხოვთ, არ იმოძრაოთ. მოდი, მომცეთ მშვიდად მოცდა,“ შეევედრა ლუკა ტკივილნარევი, შვეიცარიული აქცენტით ინგლისურად და ინატრა, ნეტავ თავის სტუდიაში ბერნში დარჩენილიყო. ამერიკელი უბრალოდ გაიღიმა, ფეხები გაათამაშა და კიდევ უფრო შეარხია სკამი. „დამშვიდდი, ძმაო, დამშვიდდი...“
იცის რომ ლუკა გრძნობადი, უკან გამოსული ტიპია, ავტორი ახერხებს წარმოიდგინოს, როგორ მოიქცევა ის უფრო თამამი, გულგრილი თავდაჯერებული მეწარმის გვერდით. ლუკა შიშით აფასებს პოტენციური საფრთხის შესაძლებლობებს, მაგრამ მაინც ზრდილობიანად იქცევა, მაშინ როცა ამერიკელი უშიშრად მიიჩნევს სიტუაციას და სხვა ადამიანების ეჭვებს და „რა მოხდება თუ“-ს არანაირ წონას არ ანიჭებს. პერსონაჟების პოლარობის სწორად შეცნობით, მათ შორის დინამიკა თითქმის თავისთავად იწერება.
შინაგანი რეაქციები
როცა პერსონაჟის ქცევებს პერსონაჟის ტიპის რუკა უკავშირდება, ავტორს ბევრად უადვილდება მათი შინაგანი სამყაროს და აზრების გადმოცემა. ეს დიდად უწყობს ხელს ექსპოზიციებსა და შინაგან მონოლოგებში. მაგალითად, განვიხილოთ ერთი შუახნის ქვრივი, რომელსაც მარტო ყოფნა და სოც. იზოლაციის გადალახვა უჭირს.
მაგალითი: კრისტოფერი (მღელვარე არქიტექტორი, INTJ-T) ვერ პოულობდა, როგორ მოქცეოდა ახალგაზრდა ბარისტას ფლირტს. უბრალოდ პროფესიული თავაზიანობა იყო, თუ მართლა იზიდავდა? ხომ არ იგონებდა ქალის ინტერესს? სცადა ხან დიდძალი რჩევით, ხან საერთოდ უარყოფით ტევით, მაგრამ ბარისტა მაინც იღიმოდა და განსაკუთრებულ ყურადღებას იჩენდა მის მიმართ, რაც პატარ-პატარა ბავშვურ იმედებს უცოცხლებდა. ახალგაზრდა ქალის გაცნობის იდეა აფერხებდა და ფიქრობდა, მიანებებდა კი ოდესმე თავს იმის ნებას, რომ სურვილებზე ემოქმედა. რა თქმა უნდა, მისმა უწყვეტმა შინაგანმა ამბოხებამ ვერაფერი გაზარდა სოციალურ თამამობაში და დილის შეხვედრა ისევ ისეთივე რუტინული გამოვიდა, როგორც ყავის შეკვეთა.
ტიპზე დაფუძნებული შინაგანი მექანიზმების ცოდნა ავტორს აძლევს არჩევანს, თავის პერსონაჟს ისეთი ტიპი მოუძებნოს, რომელიც განაპირობებს მის შინაგან რეაქციებს. ამ ქვრივისთვის მღელვარე არქიტექტორი კარგად ჯდება: ცოცხალი ფანტაზიისა და ინსპირირებული სურვილების პარალელურად, ეს ტიპი ხშირად აყოვნებს მოქმედებას, ემოციებს ყურადღებით თვლის გონებრივი გადახარისხების ფილტრში და არ გამოხატავს — რაც რომანტიკის თემას ინტერესით ქმნის ტენზიას.
ავტონომია
მხატვრული მწერლები გარკვეულწილად თავიანთი საკუთარი პიროვნების გავლენას ვერ გაურბიან, ხშირად საკუთარ თავს ასახავენ პერსონაჟებში და დაშლილ მსოფლხედვას ამძაფრებენ. რადიკალურად განსხვავებულად ფიქრი რთულია, მაგრამ სხვა ტიპების გაცნობა ავტორებს ეხმარება, გაუმკლავდნენ ამ გამოწვევას გამოფიტულადაც კი. ასევე, ასე ახერხებენ პერსონაჟებს შორის განსხვავებების წარმოჩენას, იმისდა მიუხედავად, რომ ყველა მათგანი ერთი და იმავე გონების ნაწილია.
მაგალითი: ავტორი (მღელვარე აქტივისტი, ENFP-T) წერდა ბნელ მოთხრობას გარეუბნის ცოლ-ქმარზე, რომელთაც ერთადერთი შვილის დაღუპვის გადატანა უწევდათ — ახალგაზრდა ავტომობილის მართვისას, ნასვამ მდგომარეობაში ავარიაში დაიღუპა. ავტორმა გადაწყვიტა, რომ მამა იქნებოდა მღელვარე ლოგისტი (ISTJ-T) და დაუწყო კვლევა, როგორ უმკლავდებოდა ეს ტიპი მსგავს ტრავმას. თავად ავტორი, რომელიც საკუთარი სევდის პერიოდში ყოველთვის ყველაზე ახლობლებს მიმართავდა დასახმარებლად, მიხვდა, რომ მამა პერსონაჟი ალბათ მეტყველ ტკივილს ჩაახშობს და მის ემოციებს ალკოჰოლში დაფარავს, იწყებს სიბნელეებისკენ სრიალს.
უცხო ტიპის პერსონაჟების რეალისტურად აღწერა რთულია, მაგრამ პერსონაჟის ტიპების თეორია თითქოს მეგზურივითაა უცნაური გულისა და გონების ლაბირინთში.
მოქნილი ინსპირაცია
როდესაც პერსონაჟები განსაზღვრულია ტიპებით, ავტორის წარმოსახვაში ადვილად ჩანს, როგორი შეიძლება იყოს მათი ცხოვრება — ეს კი შთაგონებად იქცევა სიუჟეტებისთვის. პერსონაჟების ხასიათების, მეთოდებისა და მიზნების შეხამებამ ან დაპირისპირებამ შეიძლება ინტერესიანად გააშუქოს კონფლიქტი თუ ჰარმონია თხრობაში. სხვადასხვა ტიპების შესაძლო ურთიერთქმედება მხოლოდ საწყისი წერტილია — სხვა ყველაფერი ისევ ავტორის ხელში რჩება.
მაგალითი: ძლიერ განსხვავებული ტიპის პერსონაჟებს შეიძლება შეექმნათ მყარი ბმა, რადგან საწინააღმდეგო თვისებები ერთმანეთს აბალანსებს და მათ საუკეთესო გუნდად აქცევს. მეორეს მხრივ, სწორედ ესე ტიპები შეიძლება ვერ იტანდნენ ერთმანეთს, თუ არ არიან საკმარისად ზრდასრულები იმის მისაღებად, რომ შეთანხმებულად მუშაობა სჯობია ყველაფერს სულ მხოლოდ საკუთარ გზაზე კეთებას. თავის მხრივ, ძალიან მსგავსი ტიპის პერსონაჟები შეიძლება სულ ერთ სულად გაიგიხვდნენ, ან პირიქით — კულტურის, რწმენისა თუ პირადი მოტივების ინტენსიურ კონფლიქტში აღმოჩნდნენ, მიუხედავად მსგავსების.
იქნება ეს პერსონაჟების ურთიერთობაში ჰარმონია თუ დაპირისპირება, ავტორი ბევრად მეტ სიღრმეს ქმნის, თუ ის მიზეზებს პერსონაჟის ტიპებიდან ამოიყვანს. ცხადია, დაფასებული და თანმიმდევრული პერსონაჟები ავტომატურად არ ნიშნავს პროგნოზირებადობას — და ეს იქნება ჩვენი შემდეგი ნაწილის თემა.
საკითხის შემდგომი შესწავლა
იხილეთ ჩვენი მხატვრული მწერლობის სერიის სხვა ნაწილები:
პერსონაჟების თეორია მხატვრულ მწერლობაში I: პერსონაჟების ინდივიდუალურობის შექმნა
პერსონაჟების თეორია მხატვრულ მწერლობაში III: ზღვარები და წესების დარღვევა
პერსონაჟების თეორია მხატვრულ მწერლობაში IV: ბოროტების სიღრმეები – „ცუდი ბიჭები“
პერსონაჟების თეორია მხატვრულ მწერლობაში V: წერა მკითხველის ტიპების მიხედვით
პერსონაჟების თეორია მხატვრულ მწერლობაში VI: ინტერესის გაფართოება